नेभादान मरुभूमिमा ठूलो परिणाममा लिथियम उत्खनन गर्दै अमेरिका

काठमाडौं ।

अमेरिकाको ओरेगन सीमा नजिकैको उच्च नेभादान मरुभूमिमा लिथियमको ठूलो भण्डार छ। लिथियम इलेक्ट्रिक कार ब्याट्रीको उत्पादनका लागि आवश्यक पर्ने महत्वपूर्ण धातु हो।

अमेरिकी राष्ट्रपति जो बिडेन उक्त लिथियमलाई पृथ्वीको गर्भबाट बाहिर निकाल्न चाहन्छन्। तर यसको अन्वेषणले समुदायहरूलाई विभाजित गर्दैछ जुन सामान्यतया राजनीतिक तर्कहरूको एउटै पक्षमा हुन्छन्।

वातावरणविद्ध र स्थानीय जनता यस ‘सेतो सुन’ को नयाँ दौडका लागि समर्थन गर्ने वा कडा विरोध गर्ने भन्नेमा सहमत हुन सकिरहेका छैनन्।

‘सम्पूर्ण वातावरणीय समुदाय यस कुरामा विभाजित छ,’ ग्लेन मिलर भन्छन्. उनी स्थानीय वातावरणीय परोपकारी संस्था ग्रेट बेसिन रिसोर्स वाचको बोर्डमा थिए। जसले खानीको विरोध गर्दछ।

मार्चमा, उत्खनन कार्य समुद्र सतहबाट ४,००० फिट (१,२१९ मिटर) उचाइ रहेको थाकर पास नामक आश्चर्यजनक सुन्दर क्षेत्रमा सारिएको थियो। यसको निर्माण पुरानो ज्वालामुखीद्वारा भएको थियो र यहाँ उजाड पहाडले घेरिएको सेजब्रश उपत्यकाहरू छन्।

वर्षौंको कानुनी लडाई पछि, लिथियम अमेरिकाले अन्ततः यस क्षेत्रमा खानी गर्न सञ्चालन गर्ने ठेक्का जितेको थियो।

बिडेनले स्पष्ट रूपमा भनेका छन् कि उनी अमेरिकालाई इलेक्ट्रिक कारहरूमा विश्व अग्रणी बनाउन चाहन्छन्। यसका लागि लिथियमको आवश्यक पर्छ। यसका लागि अमेरिकामा खानी उत्खनन गर्नु महत्वपूर्ण हुन्छ।

गत वर्ष उनले अष्ट्रेलिया, चिली र चीन जस्ता देशहरूबाट अमेरिकाले आफ्नो लिथियमको ‘करिब १०० प्रतिशत’ आयात गर्नुपर्ने बताए।

तर केही वातावरणविद्धहरूले लिथियम बढी उत्खनन गर्नु गलत भएको बताउँदै आएका छन्।

विभाजित विचार

ग्रेट बेसिन रिसोर्स वाचका निर्देशक जोन ह्याडर भन्छन्, ‘उत्खनन कार्यहरू वास्तवमा वातावरणको लागि धेरै हानिकारक छन्। र हामीले यी चीजहरूलाई कसरी अनुमति दिन्छौं भनेर हामी धेरै सावधान रहनुपर्छ।’

‘हामीले मात्र बानी परिवर्तन गरेर खनिजहरूको माग घटाउन सक्छौं। एउटा कुरामा म साँच्चै चिन्तित छु कि हामीले जलवायु परिवर्तनलाई सम्बोधन गर्न अन्य चीजहरू गर्ने अवसर गुमाउँदैछौं,’ उनी भन्छन्।

खानीले ह्याडरको समूह भित्र विभाजन ल्याएको छ।

मिलरले खानीको समर्थन गरेको खबर बाहिर आएपछि गत वर्ष आफ्नो बोर्डबाट राजीनामा दिएका थिए।

‘मलाई लाग्छ कि जलवायु परिवर्तन धेरै महत्वपूर्ण छ, र लिथियम यातायात उद्योगको विद्युतीकरणको लागि धेरै महत्वपूर्ण छ,’ उनी भन्छन्।

मिलर नेभाडा विश्वविद्यालयका पूर्व अकादमिक हुन्। उनको केहि अनुसन्धान आंशिक रूपमा लिथियम अमेरिका द्वारा वित्त पोषित गरिएको छ। तर उनले यसलाई अस्वीकार गर्दै आइरहेका छन्।

‘केही वातावरणविद्हरूले भन्छन् कि हामीले कम उत्खनन गर्नुपर्छ, हामीले यी धातुहरू माथि तान्नु पर्ने कुनै पनि चीज प्रयोग गर्नु हुँदैन। कसैले पनि त्यसो गर्ने छैन,’ उनी भन्छन्।

लिथियम अमेरिकाका सरकारी मामिलाका उपाध्यक्ष टिम क्राउलीले आफूलाई वातावरणविद्ध ठान्छन्।

उनी नेभाडामा विगत दुई दशकदेखि खानी अधिवक्ता छन्। र खानी परियोजनाहरूको विरोध गर्ने वातावरणविद्धहरूसँग उनको धेरै विवाद भएको छ।

र यो विभाजन वातावरणविद्धहरूसँग मात्र सीमित छैन।

‘यो ऐतिहासिक स्थल हुनुपर्छ’

सेन्टिनेल रकलाई केही स्थानीयहरूले यसको असामान्य गठनको कारणले निप्पल रकको उपनाम दिएका छन्। हरेक वर्ष द पिपल अफ द रेड माउन्टेन भनिने एउटा समूह यहाँ आफ्ना पुर्खाहरूलाई सम्झन आउँछन्। उनीहरुलाई थाकर पासमा मारिएको थियो।

शोशोन–ब्यानोक र पायउट जनजातिहरूले विश्वास छ कि यो क्षेत्रमा १८६५ मा भएको अत्याचारको स्थलमा छ।

‘अमेरिकी घोडचढी सेनाले मानिसहरूलाई यही क्षेत्रमा लखटेका थिए जहाँ अहिले खानी खनिएको छ। र उनीहरूलाई अमेरिकी घोडचढी सेनाले नरसंहार गरेको थियो,’ द पिपल अफ द रेड माउन्टेनका सदस्य काइला फारेल–स्मिथ भन्छन्।

‘यो एक त्रासदी हो, यो एक ऐतिहासिक स्थल हुनुपर्छ … दुर्भाग्यवश, कर्पोरेसनले त्यो सुनेनन्,’ उनी भन्छिन्।

उक्त जग्गा भूमि व्यवस्था ब्यूरोको स्वामित्वमा रहे पनि स्थानीय जनताबाट चोरी भएको र कसरी प्रयोग गर्ने भन्ने निर्णय स्थानीय सदस्यले गर्नुपर्ने जनजातिको भनाइ छ।

लिथियम अमेरिकाको तर्क छ कि साइटमा नरसंहार भएको प्रमाण छैन। र अदालतमा खानी उत्खनन जितेको हो।

क्राउलीले यो पनि औंल्याए कि केही स्थानीय मूल अमेरिकीहरू पहिले नै खानीमा काम गरिरहेका छन् र परियोजनालाई समर्थन गरिरहेका छन्। जुन काइलाले पनि स्वीकार गर्दछन्।

यो एक अविश्वसनीय दुर्गम क्षेत्र हो-राम्रो भुक्तानका कार्यहरू यहाँ दुर्लभ हो।

तर क्राउलीजस्ता मानिसहरूका लागि उपनिवेशवादको इतिहास अझै ताजा छ।

उनी ठाकर पास खानी “हरियो औपनिवेशिकता“ को पाठ्यपुस्तकको उदाहरण हो भन्ने विश्वास गर्छिन्। जलवायु परिवर्तनलाई रोक्नको नाममा यस पटक फेरि स्थानीय मानिसहरूलाई बेवास्ता गरिँदैछ भन्ने उनको धारणा छ।

“यी संसारभर विमानमा उड्ने मानिसहरू होइनन्। यो अनुचित हो,“ उनी भन्छिन्।

‘अझ धेरै हुनुपर्छ’

खानी सुरुवाती चरणमा छ। कम्तिमा २०२६ सम्म यहाँ लिथियम उत्पादन हुने छैन। यहाँको लिथियम जनरल मोटर्सले प्रयोग गर्नेछ।

यो अहिले खानीको सुरुवात मात्र भएकाले रेड माउन्टेनका मानिसहरु चिन्तित छन्। यो धेरै लिथियम छ। अन्य कम्पनीहरु पनि यहाँ उत्खनन गर्ने आशामा छन्।

क्राउली यस क्षेत्रको लाथि लिथियम अमेरिकाको महत्वाकांक्षाको बारेमा धेरै खुला छन्।

‘अमेरिकामा आत्मनिर्भर हुने हो भने त्यहाँ थप ‘लिथियम’ हुनुपर्छ। त्यहाँ धेरै हुनु पर्छ, त्यहाँ थप विकास हुनुपर्छ,’ उनी भन्छन्।

यदि उनी सही छन् भने, आश्चर्यजनक प्राकृतिक सौन्दर्यको सम्पूर्ण क्षेत्र ग्रह बचाउने नाममा ध्वस्त हुन सक्छ।