प्रारम्भिक ब्रह्माण्डमा अहिलेसम्म देखिएको ब्ल्याक होलद्वारा उत्पन्न सबैभन्दा जेट पत्ता लाग्यो

काठमाडौं ।

खगोलविद्हरूले प्रारम्भिक ब्रह्माण्डमा अहिलेसम्म देखिएको सबैभन्दा ठूलो ब्ल्याक होलद्वारा उत्पन्न जेट पत्ता लगाएका छन्। ब्रह्माण्डको उमेर १.२ अर्ब वर्ष मात्र हुँदा अस्तित्वमा रहेको यो दुई-लोब भएको जेट कम्तीमा २ लाख प्रकाश-वर्षसम्म फैलिएको छ। यो मिल्की वेको चौडाइभन्दा दोब्बर लामो हो।

स्पेस डटकमका अनुसार अझ आश्चर्यजनक कुरा भनेको J1601+3102 नाम दिइएको यो जेट उत्पन्न गर्ने क्वासारलाई पावर दिने ब्ल्याक होल तुलनात्मक रूपमा सानो छ। (क्वासार पावर गर्ने सुपरम्यासिभ ब्ल्याक होलका लागि भन्नुपर्दा। यसको तौल अझै पनि सूर्यको ४५० मिलियन गुणा छ।)

“रोचक कुरा के हो भने, यो विशाल रेडियो जेटलाई शक्ति दिने क्वासारको ब्ल्याक होलको तौल अन्य क्वासारहरूको तुलनामा अत्यधिक छैन,” NOIRLab की अनुसन्धानकर्ता र टोली नेतृ एनीक ग्लाउडेमान्सले एक वक्तव्यमा भनिन्। “यसले प्रारम्भिक ब्रह्माण्डमा यस्ता शक्तिशाली जेटहरू उत्पन्न गर्न अनिवार्य रूपमा अत्यधिक ठूला ब्ल्याक होल वा उच्च खपत दर नचाहिने देखाउँछ।”

प्रारम्भिक सुपरम्यासिभ ब्ल्याक होल जेटहरूको चित्र बनाउँदै

ठूला ग्यालेक्सीहरूको केन्द्रमा लाखौं वा अर्बौं सूर्यको तुलनामा तौल भएको सुपरम्यासिभ ब्ल्याक होल हुन्छ भन्ने मान्यता छ। तर तीमध्ये सबैले क्वासार उत्पन्न गर्दैनन्। सुपरम्यासिभ ब्ल्याक होललाई वरपरको ग्यास र धूलोले घेरेपछि
क्वासार बन्छ।

यसले ब्ल्याक होलको वरिपरि एउटा समतल घुम्ने ग्यास र धूलोको बादल बनाउँछ, जसलाई एक्रेशन डिस्क भनिन्छ। सुपरम्यासिभ ब्ल्याक होलको विशाल तौलले एक्रेशन डिस्कमा ज्वारभाटा बल र ठूलो घर्षण उत्पन्न गर्छ, जसले यसलाई अत्यन्त तातो बनाउँछ र चम्किलो बनाउँछ।

एक्रेशन डिस्कको सबै सामग्री ब्ल्याक होलमा खपत हुँदैन; केही सामग्री शक्तिशाली चुम्बकीय क्षेत्रद्वारा यसको ध्रुवतिर च्यानल गरिन्छ। यी कणहरू प्रकाशको गतिका नजिक पुगेर दुवै ध्रुवबाट अत्यन्त साना जेटको रूपमा बाहिर निस्किन्छन्।

यी जेटहरू रेडियो टेलिस्कोपहरूले ठूलो दूरीबाट देख्न सक्छन् र स्थानीय ब्रह्माण्डमा प्रायः देखिन्छन्। तर हालसम्म, १३.८ अर्ब वर्ष पुरानो ब्रह्माण्ड आफ्नो वर्तमान उमेरको १० प्रतिशत भन्दा कम हुँदा यस्ता जेटहरू पत्ता लगाउन कठिन भएको थियो।

J1601+3102 बाट निस्किएको जेटलाई पहिलो पटक युरोपभर रहेका रेडियो टेलिस्कोपहरूको नेटवर्क अन्तर्राष्ट्रिय लो-फ्रिक्वेन्सी एरे (LOFAR) टेलिस्कोपद्वारा अवलोकन गरिएको थियो।

यो पत्ता लगाउने कार्यलाई पछि जेमिनी नियर-इन्फ्रारेड स्पेक्ट्रोग्राफ (GNIRS) ले पछ्याएको थियो, जबकि होबी एबर्ली टेलिस्कोपले यसलाई दृश्य प्रकाशमा अवलोकन गर्न प्रयास गरेको थियो।

“हामी प्रारम्भिक ब्रह्माण्डमा शक्तिशाली रेडियो जेट भएका क्वासारहरूको खोजीमा थियौं, जसले पहिलो जेटहरू कसरी र कहिले बनेका थिए र तिनले ग्यालेक्सीहरूको विकासमा कसरी प्रभाव पार्छन् भनेर बुझ्न मद्दत गर्दछ,” एनीक ग्लाउडेमान्सले भनिन्। “यो वस्तु यति चरम छ कि हामी यसलाई पृथ्वीबाट अवलोकन गर्न सक्छौं, यद्यपि यो साँच्चै धेरै टाढा छ।

“यो वस्तुले देखाउँछ कि विभिन्न तरंगदैर्ध्यमा काम गर्ने विभिन्न टेलिस्कोपहरूको शक्तिलाई संयोजन गरेर हामी के कस्तो खोज गर्न सक्छौं।”

यी पछिल्ला अवलोकनहरूको एउटा मुख्य उद्देश्य यो क्वासार र यसलाई शक्ति दिने सुपरम्यासिभ ब्ल्याक होलका विशेषताहरू पत्ता लगाउनु थियो।

हालसम्म, टोलीले ब्ल्याक होलको तौल ४५० मिलियन सौर्यमास रहेको पत्ता लगाएको छ, तर उनीहरू यसले पदार्थलाई कुन दरमा निलिरहेको भन्ने पनि जान्न चाहन्छन्।
टोलीले यी जेटहरू पूरै जुम्ल्याहा जस्ता नभएको पनि पत्ता लगायो।

एउटा जेट अर्कोभन्दा छोटो छ र एक लब अर्कोभन्दा बढी चम्किलो छ। यसले देखाउन सक्छ कि सुपरम्यासिभ ब्ल्याक होलको वरपरको चरम वातावरणले यसको जेटहरूलाई असर गर्छ।

“हामीले यो वस्तु अध्ययन गर्न थालेपछि दक्षिणी जेट नजिकैको कुनै असम्बन्धित स्रोत मात्र हो र यसको अधिकांश भाग सानो हुनेछ भन्ने सोचेका थियौं। यसैले जब LOFAR फोटोले ठूलो, विस्तृत रेडियो संरचना देखायो, यो एकदमै आश्चर्यजनक भयो,” डारहम विश्वविद्यालयका टोली सदस्य फ्रिट्स स्वेजनले भने।

“यो टाढाको स्रोतको प्रकृतिले यसलाई उच्च रेडियो फ्रिक्वेन्सीमा पत्ता लगाउन कठिन बनाउँछ, जसले एक्लै LOFAR को शक्ति र अन्य उपकरणहरूसँगको समन्वय देखाउँछ।”

टोलीको अनुसन्धान बिहीबार (फेब्रुअरी ६) “दि एस्ट्रोफिजिकल जर्नल लेटर्स” मा प्रकाशित भएको स्पेस डटकमले उल्लेख गरेको छ।