ह्याकिङलगायत साइबर अपराधबाट सुरक्षित रहन चाहनुहुन्छ? अपनाउनुस् यी सुरक्षा टिप्स

काठमाडौं ।

हिजोआज इन्टरनेट मानिसहरूको जीवनको अभिन्न हिस्सा बनिसकेको छ। काम, मनोरञ्जन, किनमेल, बैंकिङदेखि अध्ययनसम्मका धेरै गतिविधि अनलाइनमै हुने गरेका छन्। तर, इन्टरनेटको बढ्दो प्रयोगसँगै साइबर चुनौतीहरू पनि उस्तै तीव्र रुपमा बढेका छन्।

ह्याकिङ, फिसिङ, म्यालवेयर आक्रमणजस्ता गतिविधिहरूले व्यक्तिगत जानकारी चोरी हुने, वित्तीय क्षति हुने र गोपनीयता भंग हुने जोखिम सिर्जना गर्छन्।

यी समस्याबाट जोगिन सावधानी अपनाउनु अपरिहार्य छ। बलियो पासवर्ड प्रयोग गर्ने, अनलाइन वित्तीय लेनदेन गर्दा सुरक्षित वेबसाइट प्रयोग गर्ने, र अनधिकृत सन्देशहरूमा जानकारी नदिने जस्ता सामान्य उपायहरूले ठूलो हदसम्म सुरक्षामा सहयोग पुर्‍याउँछन्। साथै, आफ्नो उपकरणलाई अपडेट राख्ने र एन्टि-भाइरस सफ्टवेयर प्रयोग गर्ने बानीले पनि जोखिम कम गर्न सकिन्छ।

इन्टरनेटको सही र सुरक्षित प्रयोगले मात्र डिजिटल जीवनलाई प्रभावकारी र सुरक्षित बनाउन सकिन्छ। त्यसैले सजग रहनु र आवश्यक सावधानी अपनाउनु अहिलेको मुख्य आवश्यकता हो।

यहाँ तपाईँको डाटा र गोपनीयतालाई ह्याकर तथा अनलाइन अपराधमा संलग्न जिज्ञासु नजर र दुर्भावनापूर्ण व्यक्तिहरूबाट जोगाउनका लागि केही सरल कदमहरू छन्:

१. पासवर्डलाई बुद्धिमानीपूर्वक प्रयोग गर्नुहोस्

सबैभन्दा पहिले आफ्नो उपकरण र अनलाइन एकाउन्टहरू सुरक्षित गर्न बलियो पासवर्ड प्रयोग गर्नुहोस्। प्रत्येक खाताका लागि फरक पासवर्ड राख्नु राम्रो हुन्छ, ताकि एउटा पासवर्ड लीक भए पनि अन्य खाता सुरक्षित रहून्।

साथै पासवर्ड उपकरणमा सुरक्षित गरेर नराख्नुहोस्, र ब्राउजरमा “Keep me logged in” (लगइन गरिराख्न) विकल्प चयन नगर्नुहोस्। सबैभन्दा महत्त्वपूर्ण कुरा कुनै पनि विश्वसनीय संस्थाले तपाईँसँग कहिल्यै पासवर्ड माग्दैन।

२. आफ्नो डाटा सम्बन्धमा होशियार हुनुहोस्

आफ्नो डाटा ब्याकअप गर्न सधैं ध्यान दिनुहोस्। संवेदनशील कागजात (जस्तै: परिचयपत्र, पासपोर्ट) वा जानकारी (जस्तै: क्रेडिट कार्ड स्टेटमेन्ट) उपकरण, इन्टरनेट वा क्लाउडमा भण्डारण नगर्न प्रयास गर्नुहोस्।

३. पहिचान चोरीबाट बच्न उपाय गर्नुहोस्

कसैले पनि आफ्नो पहिचान अपराधीसँग बाँड्न चाहँदैन र यदि तपाईँ पनि चाहनुहुन्न भने संवेदनशील कागजहरू सुरक्षित रूपमा नष्ट गर्नुहोस्, बैंक खाता गतिविधिका लागि एसएमएस अलर्ट सक्षम गर्नुहोस्, र यस प्रकारका खतराबाट बच्न अन्य महत्त्वपूर्ण कदमहरू चाल्नुहोस्।

४. ठगी रिपोर्ट गर्नुहोस्

ठगी भएमा सम्बन्धित निकाय वा प्रहरीमा रिपोर्ट गर्नुहोस्। अधिकांश बैंकहरूसँग पनि ठगीसम्बन्धी विभाग हुन्छन्, जसले खाता ह्याक भएको अवस्थामा सहयोग पुर्‍याउन सक्छन्। आफ्नो बैंकको वेबसाइटमा सम्पर्क विवरण हेर्नुहोस्। नेपाल प्रहरीको साइबर ब्यूरो वा नजिकको प्रहरी कार्यालयमा पनि सम्पर्क गर्न सक्नुहुन्छ।

५. सामाजिक सञ्जालको सेटिङ कडा बनाउनुहोस्

तपाईँका लागि सामाजिक सञ्जाल महत्त्वपूर्ण छ। त्यस्तै, साइबर अपराधीहरूका लागि पनि। आफ्नो सुरक्षा र गोपनीयता सेटिङलाई कडा गर्नुहोस्, ताकि डेटा चोरी हुनबाट जोगाउन सकियोस्।

६. एप्सहरुप्रति सतर्क रहनुहोस्

स्मार्टफोन र ट्याब्लेटका एप्स उपयोगी हुन्छन्, तर तिनीहरुमा म्यालवेयर भएमा खतरनाक बन्न सक्छन्। कुनै पनि एप डाउनलोड गर्नु अघि सतर्कता अपनाउनुहोस्, र दुर्भावनापूर्ण एप्सबाट बच्न सावधान रहनुहोस्।

७. फिसिङबाट सावधान रहनुहोस्

अपराधीहरूले अक्सर ईमेल, एसएमएस, वा अन्य माध्यमबाट अनावश्यक सन्देशहरू पठाएर तपाईँसँग व्यक्तिगत वा संवेदनशील जानकारी माग्छन्। तपाईँ उनीहरूभन्दा होशियार हुनुहुन्छ, त्यसैले यस्तो सन्देश प्राप्त हुँदा शङ्का गर्नुहोस् र फिसिङ प्रयास हो कि भनेर जाँच गर्नुहोस्।

८. अनलाइन वित्त/रकम सुरक्षित गर्नुहोस्

अनलाइनमार्फत् कारोबार गर्दा पनि आफ्ना अनलाइनसँग जोडिएका विभिन्न बैंक खाता वा वालेटहरुको रकम पनि चोरी हुने डर रहन्छ। डर बिना नै अनलाइन किनमेल र बैंकिङ गर्नका लागि भने केही सामान्य सुरक्षा उपायहरू अपनाएर आफ्नो वित्त सुरक्षित गर्नु सकिन्छ।

९. सार्वजनिक स्थानहरूमा उपकरण प्रयोग गर्दा सुरक्षित रहनुहोस्

सार्वजनिक कम्प्युटर प्रयोग गर्दा आफ्नो गोपनीयता सुरक्षित गर्न सावधानी अपनाउनुहोस्। यसबाहेक फ्री वाइफाइ नेटवर्कमा पनि सकेसम्म नजोडिँदा सुरक्षित हुन मद्दत पुग्छ।

१०. उपकरण ठीकसँग हटाउनु/परिवर्तन गर्नु वा बिक्री गर्नुहोस्

फोन अपग्रेड गर्दै हुनुहुन्छ? ल्यापटप वा ट्याब्लेट बेच्दै हुनुहुन्छ? त्यसो गर्नु अघि, सबै खाता बाहिर निस्कनुहोस्, पासवर्ड हटाउनुहोस्, र फ्याक्ट्री रिसेट गरेर सबै डाटा मेटाउनुहोस्। सिम कार्ड फाल्नुभन्दा अघि त्यसलाई नष्ट गर्नुहोस्। कुनै पनि मोबाइल वा ट्याब्लेट वा ल्यापटप लगायतका सामान मर्मत गर्न दिँदा आफ्ना सबै एकाउन्टहरु लग आउट गरेर मात्र दिनुहोस्।

११. उपकरण बन्द गर्नुहोस्

ब्याट्री छिटो सकिन्छ? प्रयोग नगर्दा वाइफाइ र ब्लुटुथ बन्द गर्नुहोस्। यसले ब्याट्री बचाउनु मात्र होइन, साइबर अपराधीहरूबाट उपकरणलाई सुरक्षित राख्न पनि मद्दत गर्छ।

१२. वाइफाइ सावधानीपूर्वक प्रयोग गर्नुहोस्

निःशुल्क वाइफाइ सबैलाई मनपर्छ। विशेष गरी साइबर अपराधीका लागि त यो अवसरहरुको खानी नै हो। सार्वजनिक वाइफाइ प्रयोग गर्दा, उपकरणलाई सुरक्षित राख्न इन-बिल्ट सुरक्षा फिचरहरू सक्षम गर्नुहोस्,  भीपीएन प्रयोग गर्नुहोस् र अन्य सुरक्षात्मक उपायहरू अपनाउनुहोस्।

१३. ब्लुटुथ पिन परिवर्तन गर्नुहोस्

यदि तपाईँले सार्वजनिक रूपमा ब्लुटुथ उपकरण (जस्तै हेडसेट) प्रयोग गर्नुपर्नेछ भने, डिफल्ट पिनलाई जस्ताको तस्तै नराख्नुहोस्। यसलाई बलियो र अनुमान गर्न गाह्रो हुने कोडमा परिवर्तन गर्नुहोस्। ब्लूटूथमार्फत् पनि ह्याक हुने सम्भावना प्रबल हुन्छ।

१४. यूएसबी प्रयोग गर्दा सावधानी अपनाउनुहोस्

आजकल वायरलेस डाटा ट्रान्सफर सजिलो भएता पनि ठूला फाइल ट्रान्सफरका लागि फ्ल्यास ड्राइभजस्ता फिजिकल मिडिया अझै उपयोगी छन्। तर भाइरस-रहित छ भन्नेमा निश्चित नहुँदासम्म कुनै पनि यूएसबी उपकरण कम्प्युटरमा नलगाउनुहोस्। प्लग गरेपछि तुरुन्तै भाइरस स्क्यान गर्नुहोस्।

१५. आधारभूत कुरा कभर गर्नुहोस्

यसबाहेक तपाईँको अपरेटिङ सिस्टमका प्याचहरू र एन्टि-भाइरस कार्यक्रमलाई सधैं अपडेट राख्नुहोस्। यसले तपाईँको सानो गल्ती हुँदा पनि भाइरस पत्ता लगाउन सक्छ।

१६. अभिलेख सुरक्षित राख्नुहोस्

हरेक अवस्थामा, आफूसँग सम्बन्धित सबै दस्तावेजहरूको प्रिन्टेड प्रतिहरू राख्नुहोस्। सहजताका लागि क्लाउड स्टोरेज गरिए पनि हार्ड कपी पनि राख्नु उत्तिकै महत्वपूर्ण हुन आउँछ।