के सुपरनोभा पृथ्वीबासीका लागि हानिकारक हुन्छन्? यस्ता छन् तथ्य

काठमाडौं ।

जब बेटेलगिउज नाम गरेको उज्यालो तारा विस्फोट भएपछि त्यो एउटा अद्भुत दृश्य हुनेछ। यो तारकीय अर्थात् इन्टरस्टेलर विस्फोटलाई सुपरनोभा भनिन्छ, जुन कुनै पनि ग्रहभन्दा उज्यालो हुनेछ र लगभग पूर्णिमाको चन्द्रमा जत्तिकै चम्किलो हुनेछ।

यो दिनमा पनि देख्न सकिन्छ, र त्यसको उज्यालोमा रातको समयमा किताब पढ्न पनि सकिनेछ। यो केही महिनासम्म टिक्नेछ र त्यसपछि सबै सुपरनोभाहरू झैं विस्तारै मन्द हुँदै जानेछ।

तर यसले हाम्रो लागि कुनै खतरा उत्पन्न गर्नेछैन। यदि त्यस्तो खतरा हुने भए बेटेलगिउज हामीलाई धेरै नजिकै हुनुपर्ने थियो। बेटेलगिउज पृथ्वीबाट करिब ६५० प्रकाशवर्ष टाढा रहेको छ। अब प्रश्न उठ्छ—के कुनै तारा हामीलाई साँच्चै खतरा दिन सक्ने गरी नजिक छ?

पृथ्वीलाई गम्भीर क्षति पुर्‍याउनको लागि कुनै सुपरनोभा कति नजिक हुनुपर्छ भनेर अनुमान गर्न हामीले सुपरनोभाको विनाशकारी क्षमताहरूलाई हेर्नुपर्छ।

स्पेस डटकमका अनुसार सबैभन्दा पहिला, सुपरनोभा विस्फोटबाट आउने झट्का छाल हुन्छ। तर, चिन्ता नगर्नुहोस्: यदि तपाईं सुपरनोभाको झट्का छालबाट प्रभावित हुने गरी नजिक हुनुहुन्छ भने, त्यसभन्दा अघि नै उक्त ताराले विस्फोट हुनु अघि आउने रेडिएसनको प्रचुर मात्रामा घातक मात्रा पाइसक्नु भएको हुनेछ। यो अवस्थामा, तपाईंलाई धेरै अगाडि नै त्यहाँबाट टाढा सर्नुपर्ने थियो।

यद्यपि यसको उज्यालो निकै चहकिलो लाग्दो हुनेछ र आँखालाई हानि पुर्‍याउन सक्छ, यो हाम्रो ग्रहलाई क्षति पुर्‍याउने खालको हुँदैन।

सुपरनोभाबाट निस्कने उर्जाको अधिकांश भाग न्युट्रिनो कणको रूपमा निस्कन्छ, जुन एक प्रकारको ‘भूतिया’ कण हो जसले कहिल्यै खासै कुनै पदार्थसँग अन्तरक्रिया गर्दैन। वास्तवमा, अहिले नै तपाईंको शरीरबाट खर्बौं न्युट्रिनो कणहरू गइरहेका छन्, र तपाईंलाई यसको बारेमा थाहा पनि छैन। तसर्थ, यदि सुपरनोभाबाट आएको न्युट्रिनोको वर्षा तपाईंको सामना पनि भयो भने यसले तपाईंलाई कुनै असर गर्दैन।

सुपरनोभाहरूले प्रायः उच्च-ऊर्जावान विकिरण (एक्स-रे र गामा किरण) उत्पादन नगरे पनि यसमा पनि केही नराम्रा समाचारहरू छन्। तिनीहरूले सापेक्षिक रूपमा कम उच्च-ऊर्जावान विकिरण निस्काउने भए तापनि कुनै पनि हिसाबले हेर्दा—जस्तै हाम्रो वायुमण्डलको माध्यमबाट कति गामा किरणहरू पार हुनेछ—यो अझै धेरै उच्च-ऊर्जावान विकिरणको मात्रा हुनेछ।

अन्तिममा त्यहाँ कोस्मिक किरणहरू छन्, जुन कणहरूलाई लगभग प्रकाशको गतिमा तिव्र गराउँछ। सुपरनोभाहरूले ठूलो मात्रामा कोस्मिक किरणहरू उत्पादन गर्न सक्छन्, जसले गम्भीर क्षति पुर्‍याउन सक्छ। यी किरणहरू पृथ्वीको वायुमण्डलमा ठोक्किदा, तिनीहरूले ओजोन तहलाई क्षति पुर्‍याउन सक्छन्, जसले गर्दा सूर्यको हानिकारक पराबैजनी किरणहरू सजिलै पृथ्वीमा प्रवेश गर्न सक्छ।

बेटेलगिउनको सुपरनोभा हाम्रो लागि मनोरम दृश्य हुनेछ र यसले हामीलाई हानि पुर्‍याउने नजिक छैन। तर, यदि कुनै तारा हाम्रा लागि खतरनाक हुने हो भने त्यसले हाम्रो वायुमण्डल र जीवनमा गम्भीर असर पुर्‍याउन सक्ने स्पेस डटकमले उल्लेख गरेको छ।