अरुण ग्रहको हिउँले ढाकिएको चन्द्रमामा कुनै बेला ‘पानी रहेको’ रहस्य लुकेको हुन सक्ने- अनुसन्धान

काठमाडौं ।

पछिल्लो केही दशकदेखि ग्रह वैज्ञानिकहरूले हाम्रो सौर्यमण्डलमा त्यस्ता चन्द्रमाहरूको सूची थप्दै गएका छन्, जसमा अहिले वा विगतमा आन्तरिक महासागरहरू रहेको हुन सक्छ। यी चन्द्रमाहरू (जस्तै, युरोपा वा एनसेलाडस) मुख्य रूपमा ग्यास जायन्टहरू जुन र शनिसँग गुरुत्वाकर्षणले बाँधिएका छन्।

तर हालै ग्रह वैज्ञानिकहरूले आफ्नो ध्यान अझ टाढा हाम्रो सौर्यमण्डलको सबैभन्दा चिसो ग्रह युरेनसतर्फ मोडेका छन्। भोएजर २ अन्तरिक्षयानले खिचेका तस्वीरहरूको आधारमा हालै एउटा नयाँ अनुसन्धानले युरेनसको सानो हिउँले ढाकिएको चन्द्रमा मिरान्डामा कहिलेकाहीँ गहिरो तरल पानीको महासागर रहेको हुन सक्ने सुझाव दिएको छ।

अझ बढीमा त्यो महासागरको केही अंश मिरान्डामा अहिले पनि बाँकी हुन सक्ने उनीहरुको आकलन रहेको छ। लाइभसाइन्सका अनुसार भोएजर २ अन्तरिक्षयानले सन् १९८६ मा मिरान्डाको दक्षिणी गोलार्द्धको यात्रा गरेपछि यसले चन्द्रमाको सतहमा विभिन्न भूवैज्ञानिक विशेषताहरूको तस्वीरहरू खिच्यो, जसमा खाल्डा परेको क्षेत्र, उबडखाबड जमिन, र चिरिएका भागहरू देखिन्थे।

जोन हप्किन्स एप्लाइड फिजिक्स ल्याब (एपीएल) का ग्रह वैज्ञानिक टम नोर्डहाइमजस्ता अनुसन्धानकर्ताहरूले मिरान्डाको अनौठो भूवैज्ञानिक संरचना बुझ्न खोजे।

उनीहरूले चन्द्रमाको सतहमा देखिएका विशेषताहरूको आधारमा यसको आन्तरिक संरचनालाई पुनःनिर्माण गरेर मिरान्डा अहिले जस्तो देखिन्छ, त्यसको कारण के हुन सक्छ भनेर पत्ता लगाउन चाहन्थे।

अनुसन्धान टोलीले भोएजर २ ले देखाएको चन्द्रमाको सतहमा देखिएका चिरा र पहाडहरूको नक्सा बनाए। त्यसपछि तिनीहरूले विभिन्न आन्तरिक संरचनाहरूको कम्प्युटर मोडेल तयार गरे जसले चन्द्रमाको सतहमा देखिएका तनावका ढाँचाहरूको व्याख्या गर्न मद्दत पुर्‍याउन सक्छ।

मिरान्डाको सतह मुनि १००-५०० मिलियन वर्षअघि गहिरो महासागर रहेको थियो भने त्यहाँ देखिएका तनावका ढाँचाहरू यसको वर्तमान भूवैज्ञानिक संरचनासँग मेल खान्छन् भन्ने कुरा कम्प्युटर मोडेलले पत्ता लगायो। तिनीहरूको मोडेलअनुसार उक्त महासागरको गहिराइ १०० किलोमिटर (६२ माइल) सम्म थियो जुन सतहको ३० किलोमिटर (१९ माइल) हिउँमुनि लुकेको थियो।

मिरान्डाको व्यास मात्र १४६ माइल (२३५ किलोमिटर) रहेको छ, जसको अर्थ मिरान्डामा भएको महासागरले यसको आधाभन्दा बढी भाग ओगटेको हुन सक्छ। यसले यस्तो सानो चन्द्रमामा महासागर पत्ता लगाउनु असम्भवजस्तै बनाउँछ। नयाँ अनुसन्धानबारेको बयानमा टम नोर्डहाइमले भने, “मिरान्डाजस्तो सानो वस्तुको भित्री भागमा महासागरको प्रमाण पाउनु अचम्मको कुरा हो।”

उनी थप्छन्, “यसले अरुण ग्रहको वरिपरि रहेका केही चन्द्रमाहरू साँच्चिकै रोचक हुन सक्छन् — हाम्रो सौरमण्डलको टाढाको ग्रहहरूमध्ये एकको वरिपरि धेरै महासागरयुक्त चन्द्रमाहरू हुन सक्छन्, जुन रोमाञ्चक र अनौठो दुवै हो भन्ने तथ्यलाई अझ बलियो बनाउँछ।”

मिरान्डा र अन्य नजिकैका चन्द्रमाहरूको बीचको गुरुत्वीय आकर्षणले मिरान्डाको भित्री भागलाई पर्याप्त तातो राख्न महत्वपूर्ण भूमिका खेलेको थियो जसले गर्दा त्यहाँ तरल महासागर रहन सक्यो भन्ने अनुसन्धानकर्ताहरूले अनुमान गरेका छन्।

मिरान्डाको गुरुत्वाकर्षणका कारणले तान्ने र घँचेट्ने गरेका कारण अन्य चन्द्रमाहरूको साथको कक्षीय अनुनादहरूले उत्पन्न भएको घर्षण ऊर्जा पर्याप्त थियो जसले मिरान्डालाई जम्नबाट बचाएको लाइभसाइन्सले उल्लेख गरेको छ।

यसरी नै बृहस्पति (जुपिटर) का चन्द्रमाहरू आयो र युरोपामा पनि २:१ को रेजोनेन्स (आयोले बृहस्पति वरिपरि दुई फन्को लगाउँदा, युरोपाले एक फन्को लगाउँछ) हुन्छ जसले युरोपाको सतहमुनि महासागर रहन पर्याप्त गुरुत्वाकर्षणीय बल उत्पन्न गर्छ।

तर मिरान्डा अन्ततः अरुण ग्रहको अन्य चन्द्रमाहरूमा एउटासँगको तालमेलबाट बाहिर निस्कियो, जसले यसको भित्री भागलाई तातो राख्ने प्रक्रिया रोकेको थियो। अनुसन्धानकर्ताहरूको विचारमा, मिरान्डा पूरै जमेको छैन, किनकि जमेको भए यसको सतहमा ठूला चिराहरू देखिनु पर्थ्यो।

नोर्डहाइम भन्छन्, “हामीले त्यहाँ फर्केर थप डाटा सङ्कलन नगरेसम्म हामीलाई मिरान्डामा साँच्चिकै महासागर छ कि छैन भन्ने कुरा पक्का थाहा हुनेछैन। हामी भोएजर २ का तस्बिरहरूबाट अन्तिम विज्ञानको अंश निचोर्न कोशिस गर्दैछौं। अहिलेको लागि हामी यी सम्भावनाहरूबाट उत्साहित छौं र अरुण ग्रह र यसको सम्भावित महासागरयुक्त चन्द्रमाहरूको गहिरो अध्ययन गर्न आतुर छौं।”

यो नयाँ अनुसन्धान अक्टोबर १५ मा द प्लानेटरी साइन्स जर्नल मा प्रकाशित भएको थियो।